ظهور و سقوط مرو در تمدن ایران

مجله دیپلمات چاپ ژاپن در گزارشی، شهر «مرو » را یکی از کانونهای تمدن ایران در طول تاریخ نام برده که از حدود دو قرن پیش به این سو، به دلایلی جایگاه خود را از دست داده و اکنون به «یک ویرانه در وسط بیابان» تبدیل شده است.

دیپلمات این گزارش را در صفحه «چهار راه آسیا» خود به چاپ رسانده و امروز شنبه آن را در پایگاه اطلاع رسانی خود نیز منتشر کرده است. مرو اکنون یکی از شهرهای کشور ترکمنستان در آسیای میانه است.

متن کامل این گزارش با عنوان «ظهور و سقوط مرو در تمدن ایران» چنین است:

پس از ظهور تمدن اسلامی، شهر تاریخی «مرو» در کنار بغداد و قاهره، به یکی از بزرگترین و مهمترین شهرهای این تمدن تبدیل شد. در حالی که بغداد و قاهره امروز هم وجود دارد، اما دیگر اثری از مرو تاریخی نیست.

در واقع، شهر تاریخی مرو 230 سال پیش، در تاریخ 1785 میلادی، به کلی ویران شد؛ هرچند پیش از آن هم رو به افول بود. شهر جدید «مرو» (Mary) را که روس ها در سال 1884 و در نزدیکی خرابه های شهر کهن بنا کردند، امروز حتی سایه ای از آن مرو باستانی هم نیست.

آب شهر بیابانی مرو در نزدیکی دلتای رودخانه مرغاب، به طور تاریخی با کانال ها و سدهای فراوان تامین می شد. بدین ترتیب، «مرو» در بیشتر سال های قرون وسطی، بزرگترین و مهمترین شهر خراسان بود و ساکنانش به فارسی سخن می گفتند. در حدود سال 1150، مرو پایتخت شرقی سلجوقیان و احتمالا بزرگترین شهر جهان بود. در این دوران، خلیفه عباسی، چیزی بیش از یک نام نبود و حکومت های جهان اسلام توسط شاهان و امیران اداره می شد.

برخی گفته اند که مرو توسط اسکندر مقدونی بنا شد؛ اما به هر حال این شهر در دوران ساسانیان به اوج شکوفایی رسید. پس از سرنگونی ساسانیان به دست اعراب، مرو در کانون توجه خلفا قرار گرفت. در همین جا بود که برخی از برجسته ترین متفکران ایرانی ریشه دواندند؛ شخصیت هایی چون ابومسلم خراسانی از آن جمله اند.

البته با شکوفایی دودمان های ایرانی تبار در مناطق مختلف خراسان، مرو اندک اندک رقیبانی هم پیدا کرد. از جمله، پس از آنکه مغولان مرو را تاراج کردند، شهر هرات که بعدها لقب «مروارید خراسان» را گرفت، شکوفا شد. نیشابور در شمال شرقی ایران هم از دیگر رقیبان مرو بود.

مغولان ، بسیاری از شهرهای آسیای میانه را ویران کردند. یک روایت می گوید تنها در منطقه مرو یک میلیون و سیصد هزار نفر توسط مغول ها قتل عام شدند. شاید این روایت بسیار اغراق آمیز باشد، اما نشان از ابعاد کشتارهای مغولان دارد. سامانه زهکشی و آبیاری پیشرفته مرو نیز نابود شد و دیگر نتوانست ظرفیت های سابق خویش را باز یابد.

پس از آن بود که هرات و مشهد، رشد بیشتری نسبت به مرو کردند.

یک حاکم تیموری در سال 1409 بخشی از سامانه زهکشی مرو را بازسازی کرد و بالاخره در دوران صفویان، مرو دوباره اهمیت خویش را باز یافت. این شهر در دوران صفویان و پس از نبرد مرو در سال 1510، مذهب شیعه را پذیرفت. پس از آن، ازبک ها، شروع به آزار شهروندان مرو کردند. 

ابعاد این مرو، به هیچ روی، قابل مقایسه با مروِ پیش از حمله مغول نبود. در این زمان، کانون های تمدن ایرانی و اسلامی هم به دلایل سیاسی و اقتصادی، در جاهایی خارج از آسیای میانه قرار داشت. بازرگانی دریایی در دوران صفوی رونق یافته بود و ایرانیان به ویژه انواع فرش و ابریشم را از بندر عباس در خلیج فارس صادر می کردند و دیگر به آسیای میانه برای بازرگانی اتکا نداشتند.

پس از صفویان، مرو که شهری رو به افول بود، در حوزه قدرت سلسله قاجار قرار گرفت تا آنکه در سال 1785، آخرین ضربه را نیز تجربه کرد. «شاه مراد» حاکم ازبک تبار بخارا در ازبکستان امروزی، توانست شهر مرو را اشغال و حاکم آن را اعدام کند. «شاه مراد» سپس ، سد شهر را ویران و مسیر رودخانه را عوض کرد و بدین ترتیب «مرو» به معنای واقعی کلمه به یک بیابان خشک تبدیل شد. «مراد» همچنین یکصد هزار شهروند مرو را به بخارا کوچ داد، به گونه ای که هنوز هم فارسی زبانان شیعه مذهب در بخارا زندگی می کنند.

کشف آثار معماری و سکه از دوره ساسانی در تپه اشرف اصفهان

سرپرست هیات پنجمین فصل کاوش در تپه اشرف اصفهان گفت : در فصل پنجم کاوش های این منطقه علاوه بر بررسی کاخی منسوب به اشرف افغان با کشف آثار معماری به جا مانده از دوره ساسانی از جمله یک سکه همراه بود.

گروه فرهنگی ایرنا،علیرضا جعفری زند اظهار کرد: چهار فصل گذشته کاوش در سال های 89 تا 90 در تپه اشرف اصفهان در مساحت هفت هکتار انجام شد که به کشف آثار فرهنگی انجامید.

وی با اشاره به پیشینه کاوش در این محوطه باستانی گفت: در فصل های نخست از کاوش های باستان شناسی در تپه اشرف اصفهان، آثار معماری از دوره ساسانی به همراه سفال هایی از قرن چهارم هجری قمری کشف شد. 

جعفری زند افزود: در فصل سوم و چهارم بیشتر وقت هیات باستان شناسی علاوه بر کاوش در محوطه صرف خاک برداری شد.

سرپرست هیات پنجمین فصل کاوش در تپه اشرف اصفهان گفت: سازه معماری مربوط به قرن پنجم و ششم دوره ساسانی در فصل های گذشته کاوش کشف شد که احتمالا مربوط به یک قلعه است.

بر اساس گزارش پژوهشگاه میراث فرهنگی، جعفری زند افزود: در فصل چهارم بقایای یک کاخ که بر اساس مستندات توسط اشرف افغان در قرن 12 با روش پیچیده کاخ سازی ساخته و توسط نادر شاه ویران شده است، نمایان شد.

وی، یکی از اهداف این فصل ازکاوش را بررسی این کاخ و روش ساخت آن اعلام و اضاقه کرد که در فصل گذشته فرصت بررسی آن پیش نیامد. در این فصل از کاوش مواد فرهنگی نظیر سفالهای مربوط به قرون مختلف کشف اما شی موزه ای قابل ذکری یافت نشد.

وی افزود: در این فصل از کاوش در تپه اشرف، آثار معماری از دوره ساسانی مربوط به قرن 5 و 6 و 12هجری قمری به دست آمد.

جعفری زند با اشاره به شناسایی لایه سلوکی - اشکانی که قدیمی ترین لایه تاریخی است، تصریح کرد: یک لنگه کفش متعلق به دوره صفویه که متخصصان در حال مرمت آن هستند و یک سکه مربوط به دوره ساسانی از آثار کشف شده در پنجمین فصل از کاوش در تپه اشرف بود.

تپه اشرف یکی از مهمترین تپه های تاریخی واقع در شرق شهر اصفهان است که گفته می شود قدمت آن به دوره پیش از اسلام می رسد. این تپه باستانی در نزدیکی پل تاریخی 'شهرستان' و در کنار زاینده رود قرار دارد. باستان شناسان معتقدند که تپه اشرف از قدیمی ترین سکونتگاه های مردم اصفهان است. 

فصل پنجم کاوش های باستان شناسی در تپه اشرف اصفهان که مجوز آن توسط رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری صادر شده است از نیمه خرداد ماه شروع شده و تا نیمه تیرماه ادامه دارد.

پلنگ گرسنه، یک راس گاو را در بابل درید

رییس اداره محیط زیست بابل گفت: یک قلاده پلنگ گرسنه صبح روز چهارشنبه یک راس گاو را در روستای آلدره از توابع بخش بابلکنار این شهرستان درید.

محمد خالقی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: کارشناسان اداره محیط زیست پس از آگاهی یافتن از این موضوع برای تحقیقات بیشتر به محل حادثه اعزام شدند. 

وی ادامه داد: زیست پلنگ در منطقه بابلکنار و بندپی شهرستان بابل چند بار گزارش شده اما تاکنون تعداد آنها مشخص نشده است. 

رییس اداره محیط زیست بابل از مردم منطقه بابلکنار و بندپی خواست تا مراقب خود و اعضای خانواده شان در منطقه باشند تا دچار حمله پلنگ نشوند.

اولین بار چه کسی گفت نقشه ایران مثل گربه است؟

از کودکی شنیده بودم که نقشه ایران شبیه گربه است.

در پی یافتن منشا این تشبیه به کتابی کوچک ولی جالب برخوردم که آن را کشیشی انگلیسی به نام چارلز هاروی استایلمن که مدتی در ایران به تبشیر دین مسیحی پرداخته بود٬ بعد از مراجعت به لندن در سال ۱۹۰۲ منتشر کرده. 

وی در کتاب خود نقشه ساده ای آورده که ایران را به صورت گربه ای که روی بالشی نشسته٬ نشان میدهد و به روش طنزآمیز خود مینویسد: «گربه ایرانی که در اروپا به علت زیبایی خواهان فراوانی دارد٬ البته از ایران آمده است. 

ولی آیا شما توجه کرده اید که نقشه ایران خود شبیه گربه ای است که روی بالشی نشسته؟ پشت به افغان و هند و سرش به طرف روسیه است. 

بالش مذکور مانع از آن است که پنجه های گربه در آب خلیج فارس تر شود…» از آنجا که شکل کشور ایران به صورتی که امروز در نقشه های جغرافیایی میبینیم در آخرین دهه سده نوزدهم به دست آمده٬ میتوان گفت منشا تشبیه نقشه ایران به گربه به احتمال قوی همین کتاب است. دکتر سیروس علایی